Είχα την τύχη να γαλουχηθώ στην ανεξάρτητη αρχή για τις τηλεπικοινωνίες της Αγγλίας, που λόγω της κείμενης νομοθεσίας αλλά και της φιλοσοφίας του ίδιου του οργανισμού επεδίωκε από νωρίς την απασχόληση ίσου αριθμού ανδρών και γυναικών και είχε υιοθετήσει πληθώρα πολιτικών φιλικών προς τη μητρότητα, όπως το flexible working. Έτσι είχε καταφέρει να προσελκύσει πολλές γυναίκες. Ακόμα όμως και σε οργανισμούς όπως αυτός, αυτό που παρατηρείται είναι ότι η μεγαλύτερη συμμετοχή γυναικών στο εργασιακό δυναμικό μιας εταιρείας, τουλάχιστον σε επίπεδο απλά αριθμητικό, δε συνεπάγεται αυτομάτως και την επίτευξη της πραγματικής ισότητας. Αυτή έρχεται μόνο με τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που δεν επιτρέπει τη διαιώνιση των ασυνείδητων προκαταλήψεων (unconscious biases) που όλοι έχουμε.
Ήρθα στην Ελλάδα για να αναλάβω τη θέση της Διευθύντριας του Νομικού και Κανονιστικού τμήματος της NOVA έχοντας δύο μικρά παιδάκια 4 και 2 ετών. Χρειάστηκε να παλέψω με τις φωνές μέσα μου που μου έλεγαν ότι δε θα καταφέρω να ανταπεξέλθω στις ανάγκες μιας τέτοιας θέσης, σε μια εταιρεία που διένυε μια περίοδο μεγάλης δυναμικότητας, και σε ένα κλάδο που δεν κοιμάται ποτέ. Τις φωνές που μου έλεγαν ότι παρα-είμαι νέα, ότι δεν ξέρω την Ελληνική αγορά κτλ. Ενδοιασμούς που μάλλον δεν θα είχε ένας άνδρας. Και πράγματι η αρχή ήταν πολύ δύσκολη. Όμως τα κατάφερα και τώρα είμαι η μητέρα και η επαγγελματίας που θέλω, και αυτό το οφείλω βέβαια στη στήριξη του περιβάλλοντός μου και της εταιρείας μου, αλλά ναι και στον αγώνα που δίνω και εγώ προσωπικά για να ξεπεράσω αυτές τις ασυνείδητες προκαταλήψεις που πάλευαν και παλεύουν να με κρατήσουν πίσω.
Τί εννοώ με αυτό; Ένα μεγάλο μέρος του εγκεφάλου μας λειτουργεί με ασυνείδητες προκαταλήψεις, οι οποίες λειτουργούν γρήγορα και ενστικτωδώς, σε αντίθεση με το πιο αργό, ενσυνείδητο μέρος του εγκεφάλου μας.
Οι προκαταλήψεις αυτές προέρχονται από κοινωνικούς κανόνες, εμπειρίες, κουλτούρες και αξίες. Και σε μια κοινωνία όπου μετά το #metoo ο ανοιχτός σεξισμός είναι σε κάποιο βαθμό καταδικαστέος, αυτές οι ασυνείδητες προκαταλήψεις μετατρέπονται πλέον στο νούμερο ένα εμπόδιο για την πρόοδο και την επιτυχία των γυναικών. Για παράδειγμα, έρευνες έχουν δείξει ότι μια γυναίκα η οποία είναι διεκδικητική σε μια συνέντευξη ως προς τις αποδοχές της είναι λιγότερο αρεστή. Τί αποτέλεσμα έχει αυτό; Ότι οι γυναίκες ζητούν λιγότερα, υποτασσόμενες σε αυτές τις νόρμες, οι οποίες έτσι διαιωνίζονται. Το μυαλό μας δε θα αλλάξει, αυτό όμως που μπορεί να αλλάξει είναι οι πράξεις μας στο περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργούμε. ‘Ένα περιβάλλον το οποίο θα πρέπει να περιορίζει την τυφλή λειτουργία των προκαταλήψεών μας. Και θα αναφέρω ένα παράδειγμα:
Η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βοστώνης αποφάσισε κάποια στιγμή να κάνει τις οντισιόν για τους μουσικούς της στα τυφλά, με τους υποψήφιους να παίζουν πίσω από ένα παραβάν. Το ίδιο έκαναν και άλλες Ορχήστρες. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Μια αύξηση πάνω από 50% των πιθανοτήτων μιας γυναίκας να προσληφθεί. Η δομή και οι συνθήκες, λοιπόν, μέσα στις οποίες λαμβάνονται αποφάσεις έχουν σημασία. Ας φτιάξουμε λοιπόν ένα περιβάλλον όπου η διακριτική μεταχείριση δεν είναι δυνατή. Ένα πρόγραμμα προαγωγών στη βάση διαφανών κριτηρίων, μια δομή εργασίας που επιβραβεύει τα αποτελέσματα και όχι τις ώρες εργασίας, δομές ανατροφοδότησης και ανοιχτού διαλόγου όπου ακούγονται οι ανάγκες του κάθε εργαζόμενου.
Φυσικά δεν υποστηρίζω ότι θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τις πιο παραδοσιακές μεθόδους επίτευξης της ισότητας, οι οποίες παραμένουν απαραίτητες.
- Ανάπτυξη δεξιοτήτων και εκπαιδεύσεις
- Mentoring
- Ευέλικτες δομές εργασίας
- Ποσοστώσεις ανδρών/ γυναικών
Στη NOVA δουλεύουμε σε όλους αυτούς τους άξονες. ‘Εχουμε φτάσει σε ποσοστό γυναικών 30% στα διευθυντικά στελέχη και συνεχίζουμε. Έχουμε ξεκινήσει ένα νέο πλαίσιο πρωτοβουλιών: το NOVA Women! Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε μια εμπειρία εντός της εταιρείας που θα ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες των γυναικών, αλλά και θα τις βοηθά να φτάσουν εκεί που θέλουν μελλοντικά. Οι βασικοί άξονες του προγράμματός μας είναι:
- Ενδυνάμωση
- Mέτρα για την ενίσχυση της οικογένειας
- Ευεξία
Μαζί με αυτά, συνδράμουμε στην ενδυνάμωση των γυναικών σε όλη την επικράτεια, με τις επενδύσεις μας σε υποδομές. Έτσι δίνουμε πρόσβαση στη γνώση και σε ευκαιρίες στις γυναίκες όλης της χώρας, όπου και αν βρίσκονται, και συγχρόνως τους δίνουμε φωνή.
Γνωρίζουμε όμως επίσης ότι όλα αυτά δε θα πρέπει να λειτουργούν σαν άλλοθι για να μην κάνουμε ριζικές αλλαγές προς την κατεύθυνση της ουσιαστικής ισότητας. Το δικηγορικό επάγγελμα είναι η απόδειξη ότι τα νούμερα δεν τα λένε όλα. Πρόκειται για ένα επάγγελμα όπου παρά την αυξημένη παρουσία γυναικών, εξακολουθεί να κυριαρχείται από άντρες στα υψηλότερα επίπεδα, και σίγουρα σε επίπεδο αμοιβών. Μια έρευνα του Harvard Business Review έδειξε ότι παρόλο που πάνω από το 50% των δικηγόρων στην Αμερική είναι γυναίκες, υποφέρουν ακόμα όχι μόνο γιατί δεν μπορούν απαραίτητα να ανταποκριθούν στα αυστηρά ωράρια του επαγγέλματος, αλλά και λόγω υφερπουσών προκαταλήψεων που τις κάνει να μην εκφράζουν authority και να μη μιλούν για τα κατορθώματά τους. Εξάλλου, και οι εκπαιδεύσεις από μόνες τους, δε θα δώσουν τη λύση. Ένας άλλος ανθρώπινος ασυνείδητος μηχανισμός είναι η «ηθική αδειοδότηση» (moral licensing). Έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, ότι οι συμμετέχοντες σε ένα diversity program αισθάνονται ότι έχουν κάνει το απαιτούμενο, και δίνουν έτσι την άδεια στον εαυτό τους να πράξουν ακριβώς το αντίθετο! Τέλος να πω ότι εκτός από αυτονόητος στόχος κάθε κοινωνίας και κάθε οργανισμού, η ισότητα φέρνει αποδεδειγμένα και μεγαλύτερη αποδοτικότητα. Για
παράδειγμα, μια έρευνα σε 2.000 διοικητικές ομάδες στην Αμερική έδειξε ότι ομάδες με επαρκή εκπροσώπηση γυναικών, οδηγεί σε καλύτερη απόδοση της ομάδας. Το case είναι ξεκάθαρο για την κοινωνία και κάθε εταιρεία.
Η ατομική ευθύνη
Είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να δουλεύουμε για να αλλάξουμε τις δομές μέσα στις οποίες λειτουργούμε. Αλλά βέβαια, και ίσως πάνω από όλα, χρειάζεται διαρκής αφύπνιση και αγώνας τόσο για τους εαυτούς μας προσωπικά όσο και για τους άλλους. Ας γίνουμε παρατηρητές του εαυτού μας και των άλλων, ας κάνουμε challenge αρνητικές συμπεριφορές αλλά και τις φωνές μέσα μας που διαιωνίζουν τις προκαταλήψεις. Όλα μετράνε, τί λέμε, πώς ακούμε, πως οργανώνουμε μια συνάντηση κτλ. Και κυρίως ας χτυπήσουμε τις προκαταλήψεις στη ρίζα τους, μαθαίνοντας στα παιδιά μας την αξία της διαφορετικότητας και τη δύναμη ενός ισότιμου, πλουραλιστικού περιβάλλοντος.