Όποιος γνωρίζει τη Λίτσα Τότσκα μπορεί να καταλάβει για ποιο λόγο μεταπήδησε στη συγγραφή βιβλίων χωρίς να φύγει ποτέ από τη Δημοσιογραφία. Πνεύμα ανήσυχο, βραβευμένη δημοσιογράφος και συγγραφέας με πλούσια καριέρα και διαδρομή. Η Λίτσα Τότσκα υποστηρίζει ότι η έμπνευση για τη δημοσιογραφία και τη συγγραφή πηγάζει από την ίδια την αφήγηση ιστοριών. Η δημοσιογραφία της επέτρεψε να εξερευνήσει τον κόσμο και να κατανοήσει πως οι επιλογές και οι συνθήκες διαμορφώνουν τη ζωή μας. Η συγγραφή, από την άλλη, της δίνει την ελευθερία να χρησιμοποιήσει τη φαντασία της και να μοιραστεί ιστορίες που αγγίζουν την καρδιά και το μυαλό. Το τελευταίο της βιβλίο «Ο Ουρανός μιλά ελληνικά» έχει μια όμορφη όσο και πρωτότυπη ιστορία να αφηγηθεί. Όπως και η ίδια πάντα.
Πόσο κοντά βρίσκεται το κίνητρο να ασχοληθείτε με τη δημοσιογραφία με την έμπνευση να ασχοληθείτε με το γράψιμο;
Και τα δύο εμπεριέχουν ένα story telling. Μιλούν για τη ζωή, έχουν για επίκεντρο ανθρώπους και τις ιστορίες τους. Με τη δημοσιογραφία προσπάθησα ν’ ανακαλύψω τη ζωή, να μελετήσω τους αρμούς της και να διαπιστώσω αν οι επιλογές ή οι συνθήκες διαμορφώνουν την πορεία μας. Η δική μου επαγγελματική πορεία μετά τρεις δεκαετίες, μου δημιούργησε την ανάγκη να μιλήσω κι εγώ για τη ζωή. Ό,τι αποδελτίωσα, κυοφορούσε μέσα μου λέξεις, εμπειρίες και εικόνες που αναζητούσαν μία διέξοδο για να εκφραστούν. Αυτή η διέξοδος ήταν τελικά το πληκτρολόγιο. Υπάρχει βέβαια, μία βασική διαφορά: στη δημοσιογραφία παραθέτεις γεγονότα ενώ στη συγγραφή βάζεις στο παιχνίδι και τη φαντασία. Δεν αξίζει να φυλακίζουμε σκέψεις και ανθρώπους. Τους βοηθάμε ν’ ανοίξουν τα φτερά τους κι αν το θελήσουν θα μας πάρουν μαζί τους.
Ποια ήταν η εμπειρία σας από την ανακάλυψη του Πολικού Αστέρα και πώς αυτή η στιγμή επηρέασε την πορεία σας;
Έτσι ξεκίνησε το δικό μου ταξίδι στα… μυστήρια του σύμπαντος, όταν μια ξάστερη νύχτα, μου σύστησε η μητέρα μου τη Μεγάλη Άρκτο, τη Μικρή Άρκτο και τον Πολικό Αστέρα. Όπως συνηθίζω να λέω, η γενιά μου…πάτησε χώμα. Βούτηξε στις λάσπες, έφτιαξε σπίτια από κλαδιά, ανέβηκε σε δέντρα και χάζεψε με τις ώρες τον νυχτερινό ουρανό. Μας καθόρισαν γεύσεις, χρώματα, εμπειρίες πραγματικές αλλά και βιβλία που έχουν για «παράσημό» τους, ίχνη από μαρμελάδα και σοκολάτα. Η «βίβλος» των παιδικών μου χρόνων ήταν η δίτομη μυθολογία του Jean Richepin -του Ιωάννου Ρισπέν όπως έγραφε στο εξώφυλλο κατά το συνήθειο της εποχής- με πρόλογο του διαπρεπή αρχαιολόγου Σπύρου Μαρινάτου. Αν και η γλώσσα ήταν ζόρικη για την ηλικία μου (light καθαρεύουσα της δεκαετίας του ’70) παρόλα αυτά με μάγεψε: διάβαζα και ξαναδιάβαζα για τους έρωτες και τις περιπέτειες θεών και θνητών και κάπως έτσι ο ελληνικός μύθος μπόλιασε την ύπαρξή μου.
Έτσι αποφασίσατε να μας πείτε ότι «Ο ουρανός μιλά ελληνικά;»
Το χρωστώ στον γιο μου Κωνσταντίνο, που του πέρασα -μπορεί και ασυνείδητα- την αγάπη μου για τον ελληνικό μύθο. Όταν ήταν μαθητής Δημοτικού ήθελε μια περίοδο να γίνει αστροφυσικός και συζητούσαμε μέρα νύχτα για τα αστέρια και το σύμπαν. Ξέρεις ότι ο «Ουρανός μιλά ελληνικά;» τον ρώτησα για να κεντρίσω το ενδιαφέρον του. Εκείνη την ώρα, του διηγήθηκα όσους μύθους ήρθαν στο μυαλό μου κι έψαξα να βρω κάποιο βιβλίο για την ηλικία του, που να τον ταξιδέψει και να ενώσει τις δύο αγάπες του: το σύμπαν και τον ελληνικό μύθο. Άδικος κόπος. Χρόνια αργότερα, μοιράστηκα την ιστορία μου με τον εκδότη Διονύση Βαλεριάνο της Ελληνοεκδοτικής. Έτσι γεννήθηκε αυτό το βιβλίο. Δεν είναι ένα παραμύθι αλλά ένα βιβλίο γνώσεων, γραμμένο απλά αλλά όχι απλοϊκά: απευθύνεται λοιπόν στους εραστές του μύθου και του σύμπαντος κάθε ηλικίας. Πιστεύω ότι ο Ουρανός είναι ένα… meeting point για μικρούς και μεγάλους, για ερωτευμένους και οικογένειες.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση κατά τη συγγραφή του;
Αφενός να μείνω μακριά από λάθη και ανακρίβειες και αφετέρου να δημιουργήσω ένα αφήγημα που θα έχει ενδιαφέρον. Ευτυχώς είχα καλό πρώτο υλικό. Ο ελληνικός μύθος δεν σε αφήνει να βαρεθείς. Μάχες, απαγωγές, ιστορίες έρωτα και αυτοθυσίας αλλά και απιστίας, απληστίας με πρωταγωνιστές, που… κόβουν μέχρι σήμερα εισιτήρια, γιατί ο ελληνικός μύθος δεν έχασε την λάμψη του. Μία κινηματογραφική ταινία δράσης με καταιγιστικούς ρυθμούς.
Κυριολεκτεί ο τίτλος;
Και οι Κινέζοι έχουν τη δική τους μακραίωνη πορεία στην παρατήρηση των άστρων όσο για τους Άραβες, ακολούθησαν μετά τους αρχαίους Έλληνες. Ωστόσο, σήμερα χρησιμοποιούμε διεθνώς τις ελληνικές ονομασίες των βασικών αστερισμών που παραπέμπουν στους μύθους που τους γέννησαν. Αυτό αποφάσισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση τη δεκαετία του 1920 η οποία όρισε τα επακριβή όρια καθενός από τους 88 αστερισμούς, διατηρώντας τις αρχαίες τους ονομασίες. Νομίζω, δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά. Ο ελληνικός μύθος είναι το θεμέλιο της ελληνικής φιλοσοφίας και κατ’ επέκταση του δυτικού πολιτισμού. Είναι οι ρίζες μας, οι πρώτες ιστορίες πάνω στις οποίες οικοδομήσαμε τον τρόπο που βλέπουμε τη ζωή.
Πώς αισθανθήκατε όταν τα παραδοσιακά Μέσα πέρασαν στην ψηφιακή εποχή; Τί είπατε μέσα σας; Θα περάσει και αυτό ή adapt or die?
Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ ότι είναι κάτι παροδικό από τη στιγμή που ξεκίνησα τα πρώτα μου βήματα στη δημοσιογραφία γράφοντας κείμενα σε παραδοσιακή γραφομηχανή η οποία γρήγορα αντικαταστάθηκε από ηλεκτρική για να περάσω στους πρώτους υπολογιστές με την πράσινη οθόνη κι από εκεί στον μαγικό κόσμο του διαδικτύου με τις πολλαπλές επιλογές αλλά και τις άπειρες παγίδες, όπως τα fake news. Ίσως οι εξελίξεις να έτρεξαν γρηγορότερα από τους δικούς μου υπολογισμούς -ο «χάρτινος κόσμος» των εντύπων έχασε γρηγορότερα στο spint με την ταχύτητα του διαδικτύου- ωστόσο ήμουν προετοιμασμένη ότι θα συμβεί. Η ζωή απαιτεί προσαρμοστικότητα, φαντασία και ευελιξία. Προσαρμοζόμαστε στα νέα δεδομένα, χωρίς όμως να παραβιάζουμε τις αρχές μας, που είναι ο πυρήνας μας. Οι αλλαγές απαιτούν μαχητικότητα όχι θυματοποίηση. Δικά μας τα προβλήματά μας αλλά και η λύση τους. Κρατάμε το τιμόνι και δίνουμε καθημερινές μάχες για να μην πέσουμε σε… ξέρα γιατί και φουρτούνες θα συναντήσουμε αλλά και μέρες με θάλασσα λάδι για να ξαποστάσουμε και να πάρουμε δυνάμεις απ’ ό,τι αγαπάμε.
Ποια είναι η πιο σημαντική συμβουλή που θα δίνατε σε ένα νέο κορίτσι που ξεκινά τώρα τη σταδιοδρομία του στη δημοσιογραφία;
Κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικό case study. Έχει τον χαρακτήρα και τις εμπειρίες του, που καθορίζουν τις επιλογές του. Ωστόσο, θα έλεγα ότι είναι μία δουλειά που θέλει πάθος, επιμονή και αφοσίωση, χωρίς ρολόι και ωράρια. Και βέβαια… γερό στομάχι για ν’ αντέξεις αντιξοότητες και αδικίες που μοιραία θα συναντήσεις. Στο τέλος, κάποιος πρέπει να κάνει τη δουλειά κι αν το έχεις σχεδιάσει σωστά, θα είσαι εσύ.
Έχετε δουλέψει σε διάφορα μέσα (εφημερίδες, περιοδικά, τηλεόραση, ραδιόφωνο). Ποια ήταν η πιο αξέχαστη εμπειρία σας σε αυτά τα μέσα;
Κάθε μέσο έχει τη δική του γοητεία και κάθε κεφάλαιο στη ζωή, έχει την ώρα του και τους πρωταγωνιστές του. Όλα κάνουν τον κύκλο τους. Παίρνουμε, δίνουμε, παθαίνουμε και μαθαίνουμε. Νοιώθω ευγνωμοσύνη για τις εμπειρίες μου και έχω συμφιλιωθεί με τις… γρατσουνιές μου.
Αισθάνομαι τυχερή που έζησα την εποχή της «τηλεοπτικής αθωότητας» από το 1988 μέχρι το 2005, κυρίως στη δημόσια τηλεόραση. Έψαχνες, διάβαζες, συζητούσες και έστηνες τηλεοπτικά project: είχες την πολυτέλεια να ασχοληθείς με ιδιαίτερα θέματα. Σημαντική στιγμή και όταν η διασκευή που έκανα στο «Ασχημόπαπο» του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν έγινε θεατρική παράσταση που έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Badminton (2008) και στη συνέχεια περιοδεία σε όλη την Ελλάδα. Ωστόσο, για να είμαι ειλικρινής, δεν γυρνώ συχνά στο χθες. Είμαι σταθερά προσανατολισμένη στο αύριο, στις εμπειρίες και στις εκπλήξεις που μπορεί να μου επιφυλάξει, προσπαθώντας παράλληλα – κι αυτό είναι πιο δύσκολο να για μένα- να γευθώ το σήμερα, τη στιγμή που θα μου χαριστεί ή θα παλέψω σκληρά γι’ αυτήν: και τα δύο μπορούν να συμβούν. Προσπαθώ να είμαι αισιόδοξη και πιστεύω ότι τα καλύτερα είναι μπροστά μας. Τί άλλο είμαστε από συλλέκτες εμπειριών; Όταν ο γιος μου ο Κωνσταντίνος κάνει όνειρα, του απαντώ: “Sky is the limit”. Είναι έφηβος πια και δεν θέλω να χάσει τη μαγεία που κρύβει η ζωή, γιατί… έχει η ζωή γυρίσματα, όπως λέμε όσοι κάνουμε ραδιοφωνική συντροφιά τα πρωινά του Σαββατοκύριακου στο Δεύτερο Πρόγραμμα.
Στη ραδιοφωνική εκπομπή σας στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ, τί θέματα καλύπτετε;
Με ενδιαφέρει η ανθρώπινη περιπέτεια που γέννησε πεποιθήσεις και αντιλήψεις που διαμόρφωσαν την ταυτότητά μας. Επιχειρώ μία ιχνηλασία στον χρόνο, με οδηγό την εκάστοτε εποχή. Ήθη, έθιμα, λέξεις, προλήψεις και πολλές ιστορίες από το χθες στο σήμερα. Φιλόσοφοι, λογοτέχνες και ποιητές, στιγμιότυπα από τη ζωή τους και οι σκέψεις τους, προσφέρουν μία πυξίδα σε καιρούς ταραγμένους. Δεχόμαστε καθημερινά καταιγίδα πληροφοριών η οποία καλλιεργεί πρόσφορο έδαφος για την παραπληροφόρηση: δεν έχουμε τον χρόνο ν’ αντιμετωπίσουμε κριτικά τις πληροφορίες που δεχόμαστε. Κι επειδή «έχει η ζωή γυρίσματα» όπως είναι ο τίτλος της εκπομπής, χρειαζόμαστε μιαν ανάσα για να σκεφτούμε ακούγοντας παράλληλα καλή ελληνική μουσική. Νομίζω δεν υπάρχει πιο κατάλληλος χρόνος από τα πρωινά του Σαββατοκύριακου, όταν δεν μας κυνηγούν ο χρόνος και οι προθεσμίες.
Πώς βοήθησε οι σπουδές σας σας στη Φιλοσοφική Σχολή και το Media Management στην καριέρα σας;
Η Φιλοσοφική (Τμήμα Φιλοσοφίας/Παιδαγωγικής/ Ψυχολογίας) του ΑΠΘ με έφερε σε επαφή με τη σκέψη διανοητών και φιλοσόφων αλλά και με τα μυστήρια του μέσα μας εαυτού. Το μεταπτυχιακό μου δίδαξε… crisis management!
Ποια είναι τα επόμενα σχέδιά σας στη δημοσιογραφία και στη συγγραφή; Πώς επηρεάζουν οι προσωπικές σας εμπειρίες τα έργα σας, δημοσιογραφικά ή συγγραφικά;
Αναμφίβολα με επηρεάζουν όσα ζω, ακούω και βλέπω. Είμαστε οι εμπειρίες μας. Έχω ήδη στα σκαριά το επόμενο βήμα μετά τον Ουρανό που αυτήν τη φορά θα μας οδηγήσει στη… γη. Παράλληλα, συμμετέχω σε συλλογές διηγημάτων ενηλίκων ενώ κρατώ στο «συρτάρι» και διηγήματα για τη δική μου συλλογή που ελπίζω ότι δεν θ’ αργήσει.
Πόσο σας επηρεάζει ο γιός σας στο τι και πως το γράφετε; Είναι σύμβουλος ή κριτής;
Είναι συνοδοιπόρος. Είναι ένα παιδί πολύ συζητήσιμο. Παρακολουθεί από μικρός θέατρο, διαβάζει βιβλία κι έχει τη δική του άποψη που πάντα ακούω με προσοχή. Δεν λείπουν συγκρούσεις και διαφωνίες αλλά στο τέλος της ημέρας το σημαντικό είναι να μην χάνεται η αγάπη και να μένουν ανοιχτοί οι δίαυλοι επικοινωνίας.
Νομίζω ότι με τους εφήβους, το ζητούμενο είναι να βρίσκουμε τον χρόνο και τη διάθεση να τους ακούμε χωρίς να τους κρίνουμε, να προσπαθούμε να μπαίνουμε στη θέση τους και να θυμόμαστε τις δικές μας αντιδράσεις στην ηλικία τους. Δεν αποφεύγεις τις κόντρες αλλά να υπάρχουν επιχειρήματα. Εύχομαι, να μην χάσει το ενδιαφέρον του να εξερευνά τη ζωή, να προσεγγίζει απροκατάληπτα τους ανθρώπους και βέβαια να σηκώνει το βλέμμα του από το κινητό στον ουρανό!
Πώς ισορροπείτε τη δουλειά σας ως δημοσιογράφος και συγγραφέας με την προσωπική σας ζωή;
Με… ψυχραιμία, καλό προγραμματισμό και λιγότερο ύπνο.